حمام وکیل شیراز
حمام هایی که اجداد ما می‌رفتند، تفاوت بسیاری با حمام‌های امروزی خانه‌هایمان دارند.
آن ها علاوه بر شستن تن و رویشان، در این حمام‌ها با دیگر افراد ارتباط بر قرار می‌کردند، گپ می‌زدند و حتی خدمات مشت و مال دریافت می‌کردند!
حمام های ستنی ایران از لحاظ معماری نیز از مهم‌ترین بناهای تاریخی کشور هستند.
این حمام‌ها بعد از گذشت سالیانی دراز هنوز هم شکوه و صلابت خود را حفظ کردهاند.
حمام وکیل شیراز
یکی از این حمام‌ها در شیراز، حمام وکیل است.
این حمام در گذرگاه عمومی نزدیک به راسته بازار وکیل شیراز و در مجاورت مسجد وکیل شیراز قرار گرفته است.
حمام وکیل شیراز به دستور کریم خان زند، به عنوان حمامی عمومی در مرکز شهر شیراز ساخته شد.
در حال حاضر حمام وکیل شیراز به عنوان موزه‌ی گرمابه‌ی وکیل در دسترس عموم قرار دارد.
حمام وکیل شیراز در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در قدیم، حمام را تنها به عنوان مکانی برای شستشو در نظر نمی‌گرفتند، بلکه از حمام برای انجام مراسمی همچون جشن مراسم آشنایی، خواستگاری دختران دم‌بخت، جشن حمام زایمان، مراسم سنتی حنابندان استفاده می شده است.
امروزه از اینگونه رسوم هیچ اثری به چشم نمی‌خورد و موجب تغییر در معماری و نوع ساخت حمام‌های امروزی شده است.
متاسفانه حمام وکیل شیراز توسط حاکمان گذشته، از وضعیت اصلی خود خارج شده بود و در سال 1351 هجری قمری اداره‌ی باستان شناسی، حمام وکیل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
معماری حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز، نمونه بارزی از پیشرفت معماری در دوران زندیه است.
این حمام به دستور کریم خان زند، در مرکز شهر شیراز و به عنوان حمامی عمومی ساخته شد.
شهرت این بنا به زیبایی هنر بکار رفته توسط معماران و سازندگان آن است،
مساحت حمام وکیل شیراز حدود 11 هزار متر مربع و 8660 متر زیربنا می باشد.
این حمام وسیع با 120 متر طول و 80 متر توسط معماران توانمند زندیه ساخته شده است.
همچنین از پیشرفته‌ترین اصول معماری زمان خود بهره‌مند است.
اصول معماری آنها به گونه‌ایی بوده است که شخص به محض ورود خود، احساس آرامش می‌کرده است.
دمای هیچ قسمت حمام سرد یا گرم نبوده است.
همچنین هر کسی با توجه به شغل و مرتبه‌اش در این حمام جایگاه ویژه‌ای داشته است.
ورودی حمام وکیل شیراز کوچک بوده و با شیبی ملایم به هشتی ورودی متصل می‌شود.
معماران سطح هشتی ورودی را نسبت به سطح زمین، پایین‌تر درنظر گرفته و ورودی به رختکن را به صورت زاویه‌دار تعبیه کردهاند.
این نوع طراحی، به منظور جلوگیری از ورود سرما به داخل و خروج گرما به خارج از حمام بوده است.
سقف حمام وکیل شیراز به شکل یک هشت ضلعی منظم ساخته شده و دیوارها و سقف آن با نقوش آهکبری پوشیده شده است.
اما امروزه نقش‌های آهکی تخریب شده اند.
در اطراف سقف، هشت ستون یکپارچه سنگی قرار گرفته است.
جنس تمام ستون‌ها از سنگ گندمک گوگرددار است و مقرنس گچی روی آنها قرار گرفته است.
گرمخانه حمام وکیل شیراز
اصلی‌ترین بخش‌های کالبدی و فضایی حمام ایرانی شامل بینه، میان دَر و گرمخانه هستند.
گرمخانه بر اساس طب سنتی – ایرانی و اسلامی طراحی شده است.
هر بخش به گونه‌ایی ساخته شده است که سه فضای متفاوت از نظر دما (سرد، گرم و معتدل) را ایجاد کنند.
دالان‌هایی کم عرض و باریک در زیر گرم‌خانه‌ی سنگ فرش شده تعبیه شده‌اند.
هوای گرم و بخار آب در این دالان ها جریان می یابد و باعث گرم شدن کف حمام می‌شود.
در بخش جنوبی گرمخانه، خزینه‌ای برای گرم کردن آب با دو دیگ بزرگ قرار گرفته است.
در دو قسمت محوطه گرمخانه حمام وکیل، دو شاه‌نشین و در دو قسمت خزینه، دو حاکم‌نشین تعبیه شده است.
در بخش میانی حاکم‌نشین، حوضی از سنگ مرمر است.
در گرمخانه حمام وکیل شیراز، دلاک‌ها کارهایی مانند دندان کشیدن، کشیسه، حجامت، مشت و مال و لنک کشیدن انجام می‌دادند.
سرچشمه آب حمام وکیل شیراز، آب رکن آباد بوده که به وسیله قنات‌ها به حمام منتقل می‌شده است.
آب به وسیله آتش در طبقه زیرین گرمخانه گرم می‌شده است.
کاربرد آهک در حمام وکیل شیراز
از آنجایی که حمام سازهای آبی است، لذا در تزیین آن سعی شده از مصالح پایدار در مجاورت رطوبت اســتفاده شــود.
در این میان آهکبری برای تزیین حمام از جایگاه ویژه‌ایی برخوردار بوده است.
یکی از نمونه‌های زیبای آهکبری حمام را می‌توان در حمام وکیل شیراز دید.
فلسفه استفاده آهک در حمام وکیل، رطوبت فراوان است و اگر گچ به جای آهک به کار می رفت، حمام دوام نمی‌آورد و فرو می‌ریخت.
تصاویری که در سقف نقاشی شده‌اند، هر کدام مربوط به روایت نقال‌ها است.
داستان‌هایی همچون فرهاد در بیستون، شست و شوی شیرین و خسرو در شکارگاه، داستان معراج رسول خدا، قربانی کردن اسماعیل(علیه السلام)، بیژن و منیژه، به چاه انداختن یوسف پیامبر، شیخ صنعان و دختر نصرانی، از چاه درآوردن یوسف، عزت یوسف نبی، آمدن یوسف به مجلس زنان به تصویر کشیده شده است.
در بینه آهک‌بری‌هایی در دو لایه کار شده که لایه زیرین متعلق به دوره زندیه و لایه بیرونی مربوط به حکومت قاجاریه می باشد.
آهک‌بری‌ها مربوط به دوران کریم‌خان زند به شکل طرح‌های گلدانی است.
همچنین آهک‌بری‌های زمان قاجاریه، داستان هایی را روایت می‌کنند.
آهک‌بری‌ها با نقش‌های هندسی، مجالس، گیاهی و قصه‌های تاریخی تزیین کردهاند.
وجه متمایز کننده حمام وکیل شیراز
وجه متمایز کننده حمام وکیل شیراز وجود گود ورودی بینه و کفش‌کن‌ها می‌باشد که در سایر حمام‌های سنتی مشاهده نمی‌شود.
در پایین ستون‌ها و در زیر سکوهای سنگی متصل به آن مکانی برای کفش‌ها بوده است که کفش‌کن نامیده می‌شود.
کفش کن‌ها از سنگ ساخته شده‌اند و از تزئینات ساده‌ای برخوردارند.
علت گود ورودی بینه و کفش‌کن‌ها این است که افراد هنگام ورود کفش‌های خود را درآورده و پاهای خود را در حوض می‌شستند.
در دین اسلام مستحب است که بعد از حمام کردن پاهایتان را در آب سرد قرار دهید.
به همین دلیل حوض‌های آب سرد را در اطراف سربینه دیده می‌شود.
جایگاه اجتماعی در گودال‌های حمام
حوض مرکزی و فضای بینه اندکی از زمین پایین‌تر است.
دلیل این کاهش ارتفاع، این است که مردم اعتقاد داشته‌اند، که هر چه به عمق نزدیک‌تر شویم دسترسی به آب هم بیشتر می‌شود.
وقتی فرد وارد گود حمام می‌شده، بر اساس جایگاه و منزلت اجتماعی خود به هر سر بینه‌ای می‌رود و لباس خود را از تن در می‌آورد.
به طور مثال علما و تجار، افراد حکومتی و افراد دیگر جامعه، هر کدام فضای مشخصی داشتند.
یکی از قسمت‌های حمام وکیل شیراز قسمتی بنام شاه نشین است که مخصوص استفاده شاه بوده است.
در حکومت پهلوی بعضی از بخش‌های حمام وکیل شیراز به نمره‌ی خصوصی تغییر یافت.
درواقع چند شاه‌نشین به نمره خصوصی تبدیل شد و حوض سنگی آن نیز در حال حاضر از بین رفته است.
زمان بازدید: شش ماه اول سال 07:00 تا 20:00 و در شش ماهه دوم سال 08:00 تا 19:00
موزه جواهرات ملی
موزه جواهرات ملی
موزه جواهرات ملی
